برای درک دین در اسپانیا، باید تاریخ طولانی مولفه های مختلف جغرافیای این سرزمین، قبل از دولت فعلی و به ویژه پس از پادشاهان کاتولیک را به خاطر بسپاریم.

در طی سال های ۱۴۹۲-۷۱۸، پادشاهان مسیحی شمالی با تفوق اسلامی بقیه شبه جزیره جنگیدند. پس از فتوحات مسیحی، درصد قابل توجهی از جمعیت همچنان مسلمان بودند. در سال ۱۴۹۲ اخراج یهودیان از اسپانیا تصویب شد. بین ۵۰ تا ۲۰۰ هزار یهودی کشور را ترک کردند، گرچه یک سوم آنها به مسیحیت گرویدند و در اسپانیا ماندند. پس از آن، اخراج  مسلمانان (مورها) در سال ۱۶۰۹ منجر به ناپدید شدن آخرین پزشکان مسلمان در کشور شد. به دنبال این جریان و نظارت انگیزیسیون اسپانیا، برای چندین قرن اقلیت های مذهبی وجود نداشت.

در اواسط قرن نوزدهم آزادی مذهبی در اسپانیا مجاز شد، اگرچه کاتولیک مذهب رسمی بود. با فتح مراکش اسپانیایی، یهودیان نیروهای اسپانیایی را به عنوان رهایی بخش پذیرفتند و برخی از گروههای یهودی در اسپانیا مستقر شدند. دولت میگوئل پریمو دو ریورا (۱۹۲۳-۱۹۳۰) تابعیت اسپانیا را به یهودیان سفاردی بر اساس درخواست آنان اعطا کرد، اگرچه مهاجرت بسیار کاهش یافته بود.

طبق قانون اساسی جمهوری دوم (۱۹۳۹-۱۹۳۱) ، اسپانیا به یک کشور غیر دینی تبدیل شد. رژیم فرانکو (۱۹۳۹-۱۹۷۵) کاتولیک را به عنوان یک مذهب رسمی دوباره برقرار کرد. سرانجام، قانون اساسی فعلی اسپانیا در سال۱۹۷۸ دوباره اسپانیا را به عنوان یک کشور غیر دینی به رسمیت شناخت.

در ماده ۱۶ قانون اساسی اسپانیا آمده است:

۱- آزادی‏ های‏ عقیدتی‏، مذهبی‏ و عبادات و رعایت شعائر مذهبی‏ افراد و جوامع مذهبی در حد مجاز و هیچگونه محدودیتی‏تضمین‏ می‏گردد، بشرط آنکه مخل نظم عمومی تصریح شده در قانون نباشد.

۲- هیچکس‏ را نمی‏ توان‏ در مورد مذهب ، باور و اعتقادات شخصی مجبور به اعتراف کرد.

۳ - هیچ‏ مذهبی‏، دین‏ رسمی‏ کشور نمی‏ باشد. نهادهای‏ دولتی‏ بایستی‏ به‏ اعتقادات‏ مذهبی‏ جامعه‏ اسپانیا احترام‏ گذاشته‏ و روابط خود را با کلیسای‏ کاتولیک‏ و دیگر مذاهب‏ حفظ نمایند.

این ماده قانون اساسی نتیجه اجماع برای حل مسئله دین در سیاست اسپانیا، و رهایی از شکل اعترافات دولتی و سنتی در تاریخ اسپانیا بود.

روابط با کلیسای کاتولیک توسط مجموعه ای از توافق نامه بین پادشاهی اسپانیا و کلیسا صورت می گیرد. همچنین یک سلسله تصمیمات وجود دارد که توسط آنها دولت به بخشی از کلیسای کاتولیک یارانه می دهد. نهادهای مذهبی دربخش ثبت احوال مذهبی وزارت دادگستری ثبت می شوند.

دین در اسپانیا (نمودار مرکز تحقیقات جامعه شناسی CIS [۱] ژانویه ۲۰۲۰)[۲]

این بررسی شامل تجزیه و تحلیل وضعیت فعلی گروه های مذهبی در اسپانیا و میزان پذیرش و اعتقادی است که چنین گروه هایی در بین جمعیت دارند.

     کاتولیک ۶۷.۲%     شکاکان و غیرمومنان ۱۷.۷%     ملحدان ۱۲.۶%     دیگر ادیان ۱.۷%     پاسخ نداده. ۰.۹%

کاتولیک از زمان روم در شبه جزیره ایبری حضور داشته است. امپراتوری اسپانیا آن را به جزایر فیلیپین و آمریکای لاتین،که اکنون اکثراً کشورهای کاتولیک هستند،گسترش داد. با این حال، از پایان دیکتاتوری فرانکو، سکولاریزاسیون به شدت رشد کرده است. تنها ۳٪ از اسپانیایی ها دین را یکی از سه ارزش مهم خود ، حتی پایین تر از متوسط ۵٪ اروپا می دانند.

کاتولیک به طور سنتی بیشترین پیرو را در اسپانیا دارد. براساس داده های مرکز تحقیقات جامعه شناسی، در آوریل ۲۰۱۹ ، ۶۹% از جمعیت اسپانیا کاتولیک[۳]، ۲۵.۴ % غیر مؤمن یا ناباور و ۴.۲٪ مؤمن به مذاهب دیگر برآورد شده است.[۴] با این حال ، جمعیت اسپانیا در حال حاضر به طور کلی خیلی دیندار نیست : طبق همین مطالعه  ۶۲.۱ ٪ از افرادی که خود را مؤمن به برخی از ادیان معرفی می کنند، اظهار داشته اند که "تقریباً هرگز" به مکان های مذهبی نمی روند. ۱۱.۷٪ می گویند سالانه چندین بار می روند. ۹/۹٪ اظهار داشتند که تقریباً هر یکشنبه و روزهای تعطیل به مکان های مذهبی می روند و تنها ۲.۷٪ می گویند که هفته ای چندین بار می روند.

از دوره حکومت فرانکو تا به امروز یک فرایند سکولاریزه شدن اتفاق افتاده که منجر به کاهش تدریجی اعمال دینی، آئین های مختلف مذهبی (غسل تعمید، اجتماع دینی و ازدواج های کاتولیکی) و درصد اسپانیایی های کاتولیک شده است.[۵]

مطالعات مرکز تحقیقات جامعه شناسی اختلافات نسلی را نشان می دهد: طبق نظر سنجی که در مارس ۲۰۱۹ انجام شد ۴۶.۱ درصد اسپانیایی های بین ۱۸ تا ۲۴ سال اظهار داشتند که کاتولیک هستند، در حالی که ۴۶.۱ درصد دیگر خود را غیر معتقد یا ناباور می دانند. [۶]

هرچنداکثر اسپانیایی ها خود را به عنوان کاتولیک معرفی می کنند، اما بسیاری از نسل های جوان، آموزه های اخلاقی کلیسا را در مورد مسائلی مانند رابطه جنسی قبل از ازدواج، گرایش جنسی، ازدواج یا پیشگیری از بارداری نادیده می گیرند.

رشد تعداد ازدواج ها از طریق مراسم مذهبی یا مدنی نیز تحت تأثیر روند سکولاریزاسیون قرار گرفته است. در دهه ۲۰۰۰ میلادی ازدواج مدنی به شدت از ازدواج مذهبی پیشی گرفت. بین سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۹ تعداد ازدواج های مبنی بر آئین کاتولیک ، از۱۶۳۶۳۶ به ۸۰۱۷۴ ازدواج ، یعنی بیش از ۵۰٪ کاهش یافت، در حالی که ازدواج های مدنی از رقم ۵۲۲۵۵ به ۹۴۹۹۳ یعنی ۸۰ ٪ افزایش یافت.[۷] این روند در دهه بعد ادامه یافت: در سال ۲۰۱۴ تعداد ۱۰۷۰۷۵ ازدواج مدنی در مقابل ۵۱۳۵۰ مذهبی (بیشتر کاتولیک) ثبت گردید.[۸]

مطالعات بزرگ انجام شده توسط مرکز تحقیقات جامعه‌شناسی در سپتامبر-اکتبر ۲۰۱۲ و سپتامبر-اکتبر ۲۰۱۹ اطلاعات مربوط به میزان خودشناسی مذهبی در جوامع مختلف خودمختار اسپانیا را کشف کرد. مطالعه انجام شده توسط همین موسسه در اکتبر سال ۲۰۱۹ نشان داد که درصد کاتولیک ها در دوره هفت ساله از ۷۲.۹٪ به ۷۱.۱٪ ، کاهش یافته است.

مذهب در جوامع خودمختار اسپانیا (٪) [۹]

کاتولیک

مذهب کاتولیک یکی از مهمترین مولفه های مراحل مدرن اسپانیا بشمار می رود. کاتولیک مذهب رسمی کشور از قرن پانزدهم تا سال ۱۹۳۱ و متعاقباً بین سالهای ۱۹۳۹ تا ۱۹۷۸ بود. براساس داده های منتشر شده توسط مرکز تحقیقات پیو، ۶۰ درصد از جمعیت اسپانیا در سال ۲۰۱۷ عضو جامعه کاتولیک بودند. طبق آمار مرکز تحقیقات جامعه شناسی، ۶۶.۳ درصد از جمعیت اسپانیا در ژوئیه ۲۰۱۸ به عنوان کاتولیک تعریف شده بودند. با این حال، این درصد بالای آمار پنهان می کند که بسیاری از آنها غیر متدین هستند و فقط به مناسبت های اجتماعی به کلیسا می روند. مطابق اعلام نظر سنجی مرکز مطالعات جامعه شناسی در ژوئیه ۲۰۱۸ ، ۶۲.۵٪ از افرادی که خود را کاتولیک اعلام می کنند، تقریبا هرگز به مراسم عشای ربانی نمی روند و تنها ۱۲.۴٪ آنها هر یکشنبه در این مراسم حضور می یابند. از طرف دیگر ،کاتولیک های کم سواد تر، دارای درصد بیش تر و افراد با تحصیلات بیشتر، درصدکمتری از کاتولیک ها را نشان می دهد. افراد با تحصیلات کم ۵/۹۲ درصد کاتولیک، وافراد با تحصیلات عالی به ۵۴.۱ درصد کاسته می گردد.

تعداد کل روحانیون از ۲۴۳۰۰ نفر در سال ۱۹۷۵ به ۱۸.۵۰۰ نفر در سال ۲۰۱۸ با میانگین سنی ۶۵.۵ سال کاهش یافت.

اسلام :

موجهای اخیر مهاجرت، به ویژه بعد از دهه ۱۹۹۰، منجر به افزایش تعداد مسلمانان شده است. امروزه ، اسلام دومین دین بزرگ اسپانیا است . در حالی که تعداد کاتولیک ها در اسپانیا کاهش می یابد، در سالهای اخیر تعداد اسپانیایی که پذیرای آموزه های قرآن هستند، افزایش یافته است. مطالعه جمعیت شناختی جمعیت مسلمانان، تهیه شده توسط اتحادیه انجمن های اسلامی اسپانیا (UCIDE ) ،تا اوایل سال ۲۰۱۹ نشان می دهد که تعداد مسلمانان در اسپانیا ۱.۹۹۳.۶۷۵ نفر هستند و از این رقم، ۸۴۷۸۰۱ مسلمانِ اسپانیایی می باشند. بنابراین مسلمانان ۴.۳٪ از کل جمعیت اسپانیا را تشکیل می دهند.

خاطر نشان می نماید اتحادیه انجمنهای اسلامی اسپانیا (UCIDE) سازمانی است که از جوامع مختلف مذهبی اسلامی در اسپانیا تشکیل شده و در وزارت دادگستری اسپانیا ثبت شده است. این اتحادیه رابط بین دولت و مسلمانان است.

یک نظرسنجی که در سال ۲۰۱۹ توسط مرکز تحقیقات پیو منتشر شد، نشان داد که ۵۴٪ از اسپانیایی ها نسبت به مسلمانان و ۷۶٪ از آنها در مورد یهودیان دیدگاه مطلوبی دارند.[۱۰]

مسیحیت پروتستان :

پروتستانتیسم در اسپانیا با مهاجرت تقویت شده است. اسپانیا به عنوان یک قبرستان برای مبلغان خارجی (به معنای عدم موفقیت) پروتستان های انجیلی دیده می شود. فقط ۱٪ از جمعیت اسپانیا پروتستان هستند و ۹۲٪ از تعداد ۸۱۳۱ روستای اسپانیا هیچ کلیسای پروتستان ندارند. در میان جمعیت کولی های اسپانیا به طور سنتی کاتولیک، تغییر دین به پروتستان در دهه های آخر قرن بیستم اهمیت یافت، به طوری که تعداد کولی های پروتستان انجیلی از تعداد کاتولیک ها فراتر رفته با این تفاوت که باورها و آداب و رسوم خودشان را نیز تا حدی حفظ کرده اند.کلیساهای پروتستان ادعا می کنند که حدود ۱۲۰۰۰۰۰ عضو دارند که از این تعداد ۴۰۰۰۰۰ نفر اصالتاً اسپانیایی و ۸۰۰۰۰۰ غیر اسپانیایی هستند.

مسیحیت ارتدوکس:

در اسپانیا مسیحیت ارتدکس با جامعه یونانی مادرید و جامعه ارتدکس بارسلونا با منشا روسی و رومانی شکل گرفت . در اوایل دهه ۱۹۹۰، اسپانیا هجوم کارگران مهاجر اروپای شرقی را تجربه کرد. امروزه تقریباً یک میلیون وفادار به ارتدکس قابل شمارش است. ملیت غالب پیروان ارتدکس اسپانیایی، رومانیایی (تقریبا ۶۷۰،۰۰۰ رومانیایی در قلمرو اسپانیا زندگی می کنند) و پس از آن بلغارها (۱۲۰،۰۰۰ نفر) ، اوکراینی ها (۱۱۰،۰۰۰نفر) روس ها (۸۰،۰۰۰ نفر) ، مولداوی ها (۲۰،۰۰۰ نفر) ، گرجی ها (۱۸۰۰۰ نفر) و دیگران قرار گرفته اند.

گفتنی است اخیراً مجمع اسقف های ارتدکس اسپانیا و پرتغال نیز تشکیل شده است.

یهود در اسپانیا

در طول جنگ داخلی اسپانیا (۱۹۳۶-۱۹۳۶)، کنیسه ها بسته و عبادت در خانه ها انجام می شد. در سال ۱۹۴۷ با ورود یهودیان از اروپا و آفریقای شمالی، زندگی عمومی یهودیان از سر گرفته شد. درجنگ جهانی دوم ، دیپلمات های اسپانیایی دولت فرانکو حمایت خود را از یهودیان اروپای شرقی، به ویژه در مجارستان، گسترش دادند. یهودیانی که ادعای تبار اسپانیایی داشتند، بدون نیاز به اثبات پرونده خود، اسناد اسپانیایی تهیه کرده و یا به اسپانیا عزیمت کردند و با کمک وضعیت قانونی جدید خود در کشورهای اشغالی، از جنگ جان سالم به در بردند.

کنترل مرز اسپانیا با فرانسه در این زمان تا حدودی آرام شد و هزاران یهودی موفق به ورود به اسپانیا شدند. اندکی پس از آن، اسپانیا شروع به اعطای تابعیت به یهودیان سفارادی در یونان، مجارستان، بلغارستان و رومانی کرد. بسیاری از یهودیان اشکنازی نیز مانند برخی غیر یهودیان موفق به پیوستن شدند.

جامعه مدرن یهودی در اسپانیا عمدتاً شامل سفاردیها از شمال آفریقا، به ویژه مستعمرات سابق اسپانیا است. در دهه ۱۹۷۰ نیز هجوم یهودیان آرژانتینی، عمدتاً اشکنازی رخ داد. با تولد جامعه اروپا، یهودیان سایر کشورها در اروپا به دلیل آب و هوا ، سبک زندگی و همچنین به دلیل هزینه های زندگی نسبت به شمال اروپا به اسپانیا می روند. برخی از یهودیان اسپانیا را زندگی راحت تر برای بازنشستگان و جوانان می دانند. در حال حاضر حدود ۵۰،۰۰۰ یهودی اسپانیایی وجود دارد و اکثریت آنان در بارسلونا و مادرید زندگی می کنند.

خاطر نشان می نماید دولت اسپانیا در سال ۲۰۱۴ قانونی تصویب کرد که به فرزندان یهودیان سفاردی که به موجب حکم الحمرا در ۱۴۹۲[۱۱] از اسپانیا اخراج شدند، اجازه می دهد شهروند اسپانیا شوند، بدون نیاز به انتقال به اسپانیا و یا داشتن تابعیت دیگرکشورها، و نیز بدون اینکه از کشور خود خارج شود یا از ملیت فعلی خود صرف نظر کند.

بودایی ها

بودایی ها گروهی هستند که طبق گفته وزارت دادگستری ، بیش از ۴۰۰۰۰ معتقد از سنت های مختلف دارند. فدراسیون جوامع بودایی در اسپانیا این رقم را به ۶۵۰۰۰ افزایش می دهد و تخمین می زند که در سال های اخیر، تعداد معتقدان به آئین آنان نزدیک به ده درصد افزایش یافته است. سایر محاسبات رسمی نشان می دهد که در اسپانیا ۸۰،۰۰۰ معتقد بودایی و بیش از ۲۰۰،۰۰۰ حامی این آئین وجود دارند. برخی از آموزه های آنان ، مانند تناسخ یا کارما ، تا حدی از طریق جنبش های سبک New Age با جریان اصلی فرهنگ همگرا شده اند.

بی دینی و الحاد

بی دینی در اسپانیا پدیده ای است که در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم نسبتاً رایج شد، اگرچه اکثریت جامعه هنوز بسیار مذهبی بود. افراد غیر مذهبی در طول جنگ داخلی اسپانیا سرکوب شدند، و در این دوره مذهب تا حد زیادی در بین جمهوریخواهان از بین رفت. در دوره دیکتاتوری فرانکو (۱۹۵۳-۱۹۳۹) پیروی از ایدئولوژی ملی-کاتولیک رژیم تاکید می شد. افراد بی دین نمی توانستند کارمند دولتی باشند یا افکار خود را آشکارا ابراز کنند. پس از دوران انتقال دموکراتیک اسپانیا (۱۹۷۲-۱۹۸۵)، محدودیت های مربوط به بی دینی برداشته شد. در دهه های گذشته اعمال مذهبی به طرز چشمگیری کاهش یافته و بر تعداد معتقدین به الحاد و بی دینی، افزایش یافته است به طوری که گفته می شود در اسپانیا بیش از ۱۴ میلیون نفر (۳۰.۳ ٪  از جمعیت) بدون دین هستند.

دیدگاه

در حالی که کاتولیک هنوز بزرگترین دین در اسپانیا است، اکثر اسپانیایی ها و به ویژه جوان ترها تصمیم نمی گیرند تعالیم کاتولیک را در خصوص  اخلاق، سیاست و یا تمایلات جنسی نصب العین خود قرار دهند و پیوسته در مراسم عشای ربانی شرکت کنند. بی دینی، از جمله ناباوری و الحاد، مطابق با سکولاریزاسیون عمومی اروپای غربی، از حیثیت اجتماعی برخوردار است.

شواهد ماهیت سکولار اسپانیا معاصر را می توان در حمایت گسترده از قانونی شدن ازدواج همجنسگرایان در اسپانیا مشاهده کرد. براساس مطالعه مرکز تحقیقات جامعه شناسی بیش از نیمی از اسپانیایی ها از ازدواج همجنسگراها در سال ۲۰۰۴ حمایت کردند. در حقیقت، در ژوئن ۲۰۰۵ لایحه ای با ۱۸۷ رأی تصویب رسید و اسپانیا به عنوان سومین کشور در اتحادیه اروپا مجوز ازدواج زوجین همجنس را فراهم آورد. گفته شد حزب کارگران سوسیالیست اسپانیا و دیگر احزاب چپگرا از این اقدام حمایت کردند. با این حال، هنگامی که حزب مردم در سال ۲۰۱۱ به قدرت رسید، این قانون ابطال و اصلاح نشد. تغییراتی در قوانین طلاق برای سریعتر شدن روند کار و رفع نیاز به مقصر بودن نیز از محبوبیت خاصی برخوردار است. سقط جنین ، پیشگیری از بارداری و پیشگیری از بارداری اضطراری مطابق با استانداردهای اروپای غربی، قانونی و به آسانی در دسترس هستند.